Z pôcontku zek fcioł napisać tyn wpis pô pańsku. Dô telak uwazôwoł, ze gwara nasa góralsko tô jynzỳk cô gó uzỳwom kie godom w dóma z ôjcami, ze sonsiadami i ciôtkami, ô gazdówce, pôgodzié i takik tam rzecak. Jak sié bierém za sprawy "pôwaźniyjse", tô zacỳnom godać tak pół na pół, bô roz tô ciynzko godać dô górola pô pańsku, nale jak tłómacém statystyke, tô zaś ciynzkó godać ô "ôdchylyniu standardowym, średniéj i sumié kwadratów ôdchylyń ôd średniéj w grupié". Nale zek se pômyśloł, ze jak mom pisać ô Pôdholu, tó cemu nie napisac tegó pô góralsku. Nawet mom jesce jedne ambicjom. Fcém unikać jak sié do "kalek" jynzỳkôwyk z pańskiéj môwy. Fcém napisać tó jak nobarzyj pô nasemu, tak jakby tó prowdziwy górol pedzioł. Pô drugié tó mnie dô tegó zachynco i ôśmielo ksionzka stryka môjyj mamy śp. Jan Gutta-Môstôwegó z Wrôcławia (alé rôdém z Pôrônina). Ksionzka sié nazỳwo "Gwara ô gwarze" i stryk tam piyknié pô nasemu ôpôwiado ô nasyj gwarze, jyj pôchôdzyniu i histôrii.
Tak, ze teroz fcém napisać ô tym cỳm pôdług mnie jest jy Pôdhole i jak byk gó dzielył.
Z Pôdholém sprawa jest jy ô teló gôrso jakó na tyn przỳkłod ze Spisém, ze nimo ónó histôrycnyk granic. Trza by môze sprôwdzić kany jakié były granice starôstwa nôwotarskiegó (za casów piyrsyj Rzecỳpôspôlityj), alék nika nie widzioł côby ftó Pôdhole ôkryśloł jakó tó starôstwó. Môznó sukać jesce granic etnôgraficnyk abó jynzỳkôwyk, geôgraficnyk nyj i tyz administracỳjnyk. Z pôłednia sprawa jest jy prôsto, Pôdhole sié kôńcỳ na Tatrak i teló. Na wschôdzié tyz, kany płynié Białka i Dónajec (trza inó wydzielić Nôwom Biołom, cô jest jy z pôdhalańskiyj strôny Białki, alé jest jy juz wsiom śpiskom). Na zachôdzié niby tyz prôsto sprawa - jakó sié zacỳnajom wsié ôrawskié. Nalé pôwiydzcié mi cỳ dwié wsié na Ôrawié, pô slowyńskiyj strônié - Sucho Góra i Głodówka som jest na Pôdholu? Niby tó Ôrawa histôrycnié, alé siedzom tam górole pôdhalańscỳ, majom nas fôlklor (prowda, sié rôźni, alé cỳ miyndzỳ wsiami na Pôdholu nima rôźnic?). Nogôrso jest jy tu półnôc. Bô ka? Pôwiat nôwôtarski i kôniec?Zgôdziyłbyk sié, nale som jest w pôwiecié limanôwskim dwie wsié, kany sié godo juz pô góralsku (Ôlsówka i Raba Niźnio). Nie wiym cô pedziéć ô wsiak z pôwiatu suskiégó: Ôsielec, Wysôko i môze jesce inksỳk (Babiôgórcỳ cỳ Pôdhalanié, chłopy z Wysôkiéj godajom pô nasemu). Dalyj som jest górole babiogórscỳ i kliscoki, a w limanôwskim zagórzany. Inkso sprawa, ze załozỳciél Zwionzku Pôdhalan, piewca Pôdholo Władysłow Ôrkan był z Pôrymby ôd zagórzanów. Môze i ik dô Pôdholo zolicỳć?
Teroz drugo sprawa. Ftôsi pôlicył, ze na Pôdholu, Śpisu i Ôrawié (pô pôlskiéj strônié) jest 102 wsié (dziedziny). Śpis tô 13 wsi, a Ôrawa 16, cỳli w sumié na Pôdhole wychôdzi 73 wsié (jakek sié w rachunkak nie pômylył). W tyj licbié musom być miyndzỳ wsiami rôźnice. Kulturôwe, w gwarze nyj i tys we warunkak gazdôwanio. Pôdhole zwykłó sié dzielić na Skalne, Niźnié i Robcańskié. Nie przecém, ze takié cynści som jest na prowde. Nale kany som dôkładne granice? Pôdźme ôd pôłednia. Skalne Pôdhole? Kany jegó granica półnôcno? Cỳ Saflary tô Skalne Pôdhole cỳ juz Niźnié? A Bańsko? Wyśno pewnié tak (przecié tô wiyrchy juz dô 800-900 metrów pônad pôziom môrzo), a Niźnio? Côz, kie jesce przed wôjnom były oné jednom wsiom. Jakié jest rôźnice miyndzỳ Biołym Dónajcém, a Saflarami w gwarze, ôbycajak i warunkak gazdôwanio? Na pewnó juz inacyj sié godo w Łopusnyj, Horklowyj, Pôdcyrwônym i inksỳk wsiak jakó w Zokópanym cỳ Pôlanak (Kôściylisku). Nale tyz inacyj godajom zymbiany, inacyj bukôwiany, inacyj chôchôłowiany, inacyj zokôpiany, a te wsié tô na zicher jest jy Skalne Pôdhole. Zasiedlénié Skalnegó Pôdholo słó ôd pôłnôcỳ. Kôściyliscańskié i zokôpiańskié rôdy pôchôdzom z Bańskyj, Marusỳnyj i inksỳk dziedzin.
Jakó biôlog to pôwiym, ze przyńścié miyndzỳ Skalnym, Niźnim i Robcańskim Pôdholém jest jy ciongłe, ciynzkó wyznacỳć ścisłe kategôrié, ba twórzỳ tó sỳtkó gradiént kulturôwy i jynzỳkôwy (ucciwsỳ usỳ, przeprôsom zek musioł trôsecke zaklonć).
Trza bocỳć ô tym, ze górol z Ôstrowska, Ôdrôwonza i Zokôpanegó jest jy takim samym górolém pôdhalańskim i tak naprowde tô mo tyn som fôlklor i dziedzictwó. Tak, ze dô reśty - pôzdrowiom sỳćkik góroli!
Nastympny wpis bedzié trôske inksỳ. Fciołbyk spisac sỳtkié góralskié wsie, ale pô nasemu.
"Na zicher" znaczy "na pewno"? Resztę chyba zrozumiałam, choć wydawało mi się z początku że nie przebrnę :)
OdpowiedzUsuńNaprawdę się da Was słuchać i czytać, chyba, że ktoś bardzo szybko nawija i zagęszcza słowa do ogólnie używanej polszczyzny niepodobne.
Tyle spostrzeżeń ode mnie.
U mnie te starodawne słowa i motywy w ubiorze musi już nie do odgrzebania.
Polska cyńść Śpisa licy nie trzinoście ba śtyrnoście dziedzin. Tyz podobnie i Orawa z nasyj strony ma styrnoście wsi.
OdpowiedzUsuńJurgowian Anonimowy :)
A rzecỳwiścié 14 dziedzin, Ôrawa tyz 14. Tôk sié pômylył i wychôchi kóniec kóńców 74 pôdhalańskié wsié ;)
OdpowiedzUsuńNa zicher znacỳ na pewnó i pôchôdzi z niymieckiegó.
A w ôgulé tô sié bar-z ciesém, ze cỳtajom mnie i na Śpisu i w Lublinié ;) I Bóg zapłoć za kômyntorze ;)
OdpowiedzUsuńJo ino po góralsku to próbuje, a Flulocka z Bańskiej jak mi pokozoła, to nie umiem psecytać. to syćko.Hej :)
OdpowiedzUsuńZe wschodniom granicom to jo ta nie wiym bo w Ciorstynie tyz siedzom "wase" górole. A Ciorstyn to juz ciorztyńskie starostwo było. Dali som juz ino górole ôd Pienin (wsi 7, miasto 1). U nos tyz w kozdy wsi mówio inacy, inacy w Scownicy, inacy w Krościenku a jesce inacy w Sromowcaw.
OdpowiedzUsuńFlisok
@ Flisok Corśtyn tó jesce jest wieś kany siedzom górole pôdhalańscỳ? Nie wiedziołek, ciekawe. A ftôre dôkładnié wsié som jest piynińskié?
OdpowiedzUsuń@Anonimowy Piyknié, piyknié, pôzdrów Fulocke z Bańskiéj ôd sonsiada ;)
Sprawdziłew u Reinfussa: zasięg stroju pienińskiego jest ino po Hałusowom i Grywołd (wyłącył nawet Krośnice) cyli zasięg stroju podhalańskiego sięga nawet dali. Cy w Ciorstynie som Podhalany cy ni to w sumie trza by iw pytać jo tam myśle ze som (przynojmni w stroju). U nos sie downo mówiło ze Podhole sie za Snozkom zacyno np. Kluskowce to juz na Podholu były. Downy Ciorstyn tyz był ni to w Pieninaw ni to na Śpisu ni to na Podholu bo lezoł na pogranicu. Resta wsi pienińskiw to: Krościenko, Sromowce Wyźnie i Niźnie, Tylmanowa. Jes jesce Leśnica na Słowińsku ale jom to do Śpisa (Zamagurza) licom.
OdpowiedzUsuńFlisok
Dziynkujém Flisoku ześ mi sprawe ôzjaśniył.
OdpowiedzUsuńTó pôdsumôwujyncỳ piénińskié wsié tó som jest: Srômôwce Niźnié i Wyśnié, Krôściénkó, Hałusôwo, Grywołd, Tylmanôwo (zawsek myśloł, ze tylmaniôwiany som jest blizsi ôchôtnicanom i zalicołek ik dô pôdholon) i maistó Scownica (bez Jawôrek, Ślachtôwwj, Biołéj i Cornéj Wôdy, bô tu juz hetki inkso bojka), a na Słowiyńsku Leśnica. Krôśnice bedzié ciynzkó kany zolicỳć, bô wiys, strój jednó, a gwara drugié. Miołek z hańtela kôlegów i chôć urodzali racyj pô pańsku, tô jak casém cô pedzieli cô ôd dziadków znali tó juz byłó inkse jakó nase.
Corśtyn tó na pewnó nie Śpis, bô Śpis tô sié zacỳno za Dónajcém.
Ne jagze ze cytajom na Śpisu, przeciez to ciekawe wecy. Widoć, ze haw piyknie pisane Swoku, a i róźnice pomiyndzy gwarami podtatrzańskif dziedzin som świadome. Piyknie pytom o bar-z wiele takif artykułóf i komyntorzy.
OdpowiedzUsuńA Sromowce Niźnie na pogranicu Śpisa som, to i gwara i strój barżij podobne jak kas indziyj.
Ne i tak se śpekulujeym, cy to nie najwysy cas, zeby zacońć śpisywoć hawok wymienione róźnice w gwaraf górolskif, kie jak, mówicie jest telo miejscowości na Podtatrzu, a i kany indziyj.
Pieyknie przeprasom jeśli jef porobieył jakieśi błyendy w piśmie. Ba sie zastanuwiom jesce jak pisuwać po śpisku, kie som róźnice miyndzy gwarom podhalanskom a nasom. Nie wiym cy r frykatywne i ł przedniojęzykowe zapisuwać cy nie. A barz sie mnie widzi tyn sposób zapisu, ftory tu haw jest.
Jurgowian Anonimowy (sie bem tak podpisuwać, zeby była zachowana ciągłość)
Bóg zapłoć kôlegó z Jórgôwa (pisém bez ó, bô my tak wymôwiome, côsi pôśrednie miyndzỳ o a u). Jo pô śpisku nie godom, chôc pore rôźnic miyndzỳ nasymi gwarami znom. Z tegó cô wiym tó som jest jesce róźnice miyndzỳ śpiskiémi dziedzinami (Jórgów, Rzepiska i Corno Góra som jest pônó nobarzyj pôdôbne wsiom pôdhalańskim).
OdpowiedzUsuńA cô dô zapisu tó som jest w starsỳk wpisak na blogu ôpisane reguły jakimi sié prógujém kierôwać, myślém, ze cynść śnik môznó i przỳspôsôbić dô zapisôwanio gwar śpiskik.
Cô dô r frykatywnegó i ł przedniózymbôwegó tó byk radziył zapisôwać nôrmalnié: rz i ł inó bocỳć przỳ cỳtaniu, ze trza cỳtać inacyj. Zreśtom nie wiedziołek, ze na Śpisu sié te cechy jesce zachôwały, u nos juz sié racyj tegó nie słysỳ za cynstó.
Bóg zapłoć za kômyntôrze. Jakby fto fcioł pôgodać se mnom ô gwarze tó môze mnie nonść na fajzbuku pôd môim nazwiském.